Eski insanların ortalama yaşam süresi kaç yıldı?

Guinness Rekorlar Kitabı’na göre, Dünya üzerinde yaşadığı doğrulanan en yaşlı insan Jeanne Louise Clement adında bir Fransız kadındı. Clement 1875’ten 1997’ye kadar 122 yıl boyunca yaşamını sürdürdü.

Çoğumuz bu kadar şanslı olamayacağız ancak yine de modern sağlık uygulamaları, hijyen ve diğer faktörler nedeniyle yaşam beklentimiz sadece on yıllar içinde büyük ölçüde arttı. Peki ama eski insanların ortalama yaşam süresi ne kadardı?

İnsanlık tarihinde uzun bir süre boyunca şimdiki gibi ayrıntılı nüfus kayıtlarının olmaması nedeniyle bu soruya cevap vermek neredeyse imkânsız, özellikle de zamanda geriye gittikçe.

İnsanların yaşam süresinin on binlerce yıldır ölçülebilir bir şekilde değişmiş olması pek olası değil. Fakat bunu doğrulamak da son derece zor, çünkü bu gezegende yeterince zaman geçirirseniz genellikle şiddet, hastalık, doğal afetler veya bir dizi başka sorun işin içine giriyor.

Stanford Üniversitesi’nde Roma İmparatorluğu’nun demografisini inceleyen tarihçi Walter Scheidel ise geçmişte insanların 150 yıla kadar yaşadığına dair raporlar olsa da bunların çoğunun muhtemelen abartı olduğunu söylüyor.

Yine de daha iyi hijyen, ilaç ve beslenme sayesinde torunlarını görecek yaşa ulaşan ortalama insan sayısı artıyor. Ancak Kyriazis, kronik dejeneratif hastalıkları ve diğer sorunları durdurmanın daha zor olduğunu, doğanın belirli bir noktadan sonra vücudumuzun sürekli onarım yapmasına izin vermediğini söylüyor.

Eski insanların yaşam sürelerine ilişkin araştırma yapmak oldukça zorlu bir iş, çünkü kesin sonuçlara varmak için yeterli sayıda kalıntı bulunmuyor. Ancak bazı araştırmalar, Neanderthal’ler ile Batı Avrasya’da bulunan erken insanların ortalama yaşam süresi arasındaki farkın büyük olmadığını gösteriyor.

Diğer araştırmalar ise Homo sapiens’in yaşam süresinin Orta Paleolitik Çağ’dan Üst Paleolitik Çağ’a doğru değişmiş olabileceğini ortaya koyuyor, çünkü yaşlı ve genç kalıntıların oranı artıyor. Aynı araştırma, yaklaşık 30 bin yıl önce Üst Paleolitik Çağ’ın başlangıcından itibaren ortalama yaşam süresinin 30 yılı aşmaya başladığını gösteriyor.

Bir diğer büyük değişim ise kabaca insanların 10 bin yıl kadar önce yerleşik yaşam tarzını benimseyerek Türkiye’deki Çatalhöyük gibi kent merkezlerine taşınmaya başladığı döneme denk geliyor. Kentsel alanlarda uygun kanalizasyon sistemleri ve gerekli hijyen koşullar bulunmadığından, göçebe yaşam tarzı o zamanlar yoğun kasabalarda yaşamaktan daha sağlıklıydı. İnsanlar birbirlerine ve hayvanlarına daha yakın yaşadığı için hastalıklar insanlar ve evcil hayvanlar arasında daha kolay bulaşabiliyordu. Çatalhöyük’te yapılan bazı araştırmalar, şehir yoğunlaştıkça insan sağlığının bozulduğunu ve bunun da ortalama yaşam süresinde belirli bir düşüşe yol açtığını gösteriyor.

Roma dönemine gelindiğinde nüfus kayıtları daha iyiydi. Scheidel, Mısır’ın yaklaşık iki bin yıl önce Roma İmparatorluğu’nun bir eyaleti olduğu döneme ait nüfus sayımı kayıtlarını inceledi. Bu kayıtlar genel olarak ortalama yaşam süresinin 20’li yaşlarda olduğunu gösteriyor.

Hakkında çok fazla bilgiye sahip olduğumuz Roma imparatorları üzerine yapılan bir analiz de benzer istatistikleri ortaya koyuyor. Scheidel, ‘‘Öldürülmeyenler, ki bunlar azınlıkta, aşağı yukarı aynı yaşam beklentisine sahip’’ diyor.

Tıpkı geçmişte olduğu gibi günümüzde de yaşam beklentisi dağılımı her yerde eşit değil. Worldometer’a göre Hong Kong 85,3 yıl ile en yüksek ortalama yaşam süresine sahip. Öte yandan devam eden iç çatışmalar, COVID-19 ve diğer hastalıklardan kaynaklanan ölümler gibi faktörlerin bir araya gelmesi nedeniyle Orta Afrika Cumhuriyeti 54,4 yıl ile en düşük yaşam süresine sahip.

Günümüzde insanların genel yaşam beklentisi 73,2 yıl; kadınlar için 75,6 yıl, erkekler için ise 70,8 yıl. Bu süre, kısmen tıptaki ilerlemelere bağlı olarak sadece birkaç on yıl içinde hızla arttı. Veriler 1950 yılındaki ortalama yaşam süresinin 47 yıl olduğunu gösteriyor.